Η μάχη του Leuthen
5 Δεκεμβρίου 1757
Η μάχη του Leuthen έγινε στις 5 Δεκεμβρίου 1757 κοντά στο χωριό Leuthen της Σιλεσίας, 10 χλμ. ΒΔ του Μπρεσλάου. Ο πρωσικός στρατός του Μεγάλου Φρειδερίκου αντιμετώπισε τον αυστριακό στρατό του πρίγκιπα Κάρολου Αλέξανδρου της Λωραίνης και του κόμη Λεοπόλδου Ιωσήφ φον Ντάουν. Η μάχη θεωρείται το αριστούργημα του Μεγάλου Φρειδερίκου και είναι διάσημη εξαιτίας της εφαρμογής της λοξής τάξης (oblique order). Οι Πρώσοι αριθμούσαν 33.000 άντρες με 167 πυροβόλα, ενώ οι Αυστριακοί διέθεταν 66.000 άντρες και 250 πυροβόλα.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ
ΑΝΤΙΠΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ
Ο πρωσικός στρατός
Ο Φρειδερίκος με τους στρατηγούς του επιθεώρησε το πεδίο της μάχης την προηγούμενη ημέρα και αμέσως κατάστρωσε το σχέδιο μάχης. Μια συστάδα χαμηλών λόφων μπροστά από την εχθρική παράταξη θα παρείχε κάλυψη στην κίνηση του στρατού του, προκειμένου αυτός να βρεθεί στη σωστή θέση για να αντιμετωπίσει τον διπλάσιο σε μέγεθος στρατό των Αυστριακών. Ο πρωσικός στρατός ήταν ένας από τους καλύτερους της Ευρώπης. Οι άντρες του Φρειδερίκου μπορούσαν να πετύχουν τέσσερις βολές το λεπτό με τα μουσκέτα τους που ήταν το διπλάσιο σε σχέση με τους υπόλοιπους στρατούς της εποχής έκείνης. Επιπλέον οι Πρώσοι κινούνταν γρηγορότερα και ελίσσονταν καλύτερα στο πεδίο της μάχης. Το ιππικό και πυροβολικό τους ήταν άριστα εκπαιδευμένο.
Ο αυστριακός στρατός
Ο Κάρολος με τον κόμη φον Ντάουν παρέταξαν το στρατό τους με μέτωπο προς τα δυτικά σε δυο γραμμές. Το Leuthen βρισκόταν στο κέντρο της παράταξης. Εκεί ο Κάρολος έστησε το αρχηγείο και παρατηρητήριο του, καθώς και εφτά τάγματα για φρουρά. Το μεγαλύτερο μέρος του αυστριακού στρατού βρίσκονταν στο δεξί άκρο της παράταξης. Το βορειότερο σημείο της ήταν στο χωριό Nypern, όπου ο Κάρολος τοποθέτησε οκτώ λόχους γρεναδιέρων και ένα μέρος του ιππικού του. Η αυστριακή διάταξη εκτείνονταν προς νότο μέχρι το χωριό του Sagschütz (σημ. Zakrzyce στην Πολωνία). Εκεί, δίπλα στο πεζικό, τοποθέτησε ο Κάρολος το ιππικό του. Έτσι η διάταξη επιμηκύνθηκε έως το χωριό του Gohlau. Oλόκληρη η παράταξη των Αυστριακών καλύπτονταν από πασσάλους και αναχώματα.
Η ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ
Το τέχνασμα του Φρειδερίκου
Ο ομιχλώδης καιρός καθιστούσε αδύνατη την παρατήρηση των θέσεων των δυο στρατών, αλλά ο Φρειδερίκος και οι διοικητές του χρησιμοποίησαν την ομίχλη προς όφελος τους. Αφήνοντας μια μονάδα ιππικού και λίγους πεζούς απέναντι από τη δεξιά πλευρά της αυστριακής παράταξης, ανέπτυξε τον όγκο του στρατού του προς την κατεύθυνση του Leuthen. Ο Κάρολος ερμήνευσε αρχικά αυτή την αλλαγή στη διάταξη του Φρειδερίκου ως υποχώρηση.
Στις 4 το πρωί της Κυριακής, ο Φρειδερίκος κινήθηκε προς τους Αυστριακούς σε τέσσερις φάλαγγες, με το πεζικό στο κέντρο και το ιππικό στις πλευρές. Χρησιμοποιώντας τους χαμηλούς λόφους για κάλυψη, μετακίνησε δυο φάλαγγες πεζικού και μια ιππικού λοξώς προς τα δεξιά, αφήνωντας τις υπόλοιπες πίσω ώστε να νομίζουν οι Αυστριακοί ότι προσέγγιζε το δεξί άκρο της παράταξης τους κοντά στο χωριό Frobelwitz. Ο ορατός αντιπερισπασμός απέκρυψε τον κύριο σκοπό του Φρειδερίκου, που ήταν η επανάληψη του λοξού ελιγμού, που είχε επιτύχει στη μάχη του Ρόσμπαχ ένα μήνα πριν. Ο Κάρολος, παρακολουθώντας τα γεγονότα από το παρατηρήτηριο του, μετακίνησε τις εφεδρείες του στο δεξί άκρο, αποδυναμώνοντας το αριστερό άκρο της παράταξης του και εκτείνοντας το μέτωπο του έως το χωριό Nypern.
Ο ελιγμός
Οι πρωσικές φάλαγγες κινούνταν αθέατες πίσω από μια σειρά χαμηλών λόφων προς νότο μέχρι να προσεγγίσουν το αριστερό άκρο της αυστριακής παράταξης. Τότε έστρεψαν το μέτωπο τους προς τα αριστερά και έλαβαν θέσεις μάχης απέναντι από τους Αυστριακούς. Η πρωσική γραμμή είχε βάθος δυο εως τριών αντρών και εκτείνονταν μεταξύ των χωριών Lobenlintz και Sagschütz. Το ιππικό του αντιστράτηγου Hans Joachim von Zieten συνέχισε την κίνηση του και παρατάχθηκε σε γωνία 45 μοιρών απέναντι από το αυστριακό αριστερό, ενώ το πυροβολικό πήρε θέσεις μάχης στα γειτονικά υψώματα. Έτσι ο κύριος όγκος του πρωσικού στρατού βρέθηκε απέναντι από το ασθενέστερο σημείο της αυστριακής παράταξης.
Η τελική επίθεση
Οι Αυστριακοί έμειναν εμβρόντητοι από την εμφάνιση των Πρώσων στην αριστερή πλευρά της παράταξης τους. Ο αντικειμενικός σκοπός τους ήταν προφανής. Το πρωσικό πεζικό σχεδίαζε να υπερκεράσει το αυστριακό αριστερό. Οι συνταγματάρχες του αυστριακού στρατού διέταξαν τους άντρες τους να στρέψουν το μέτωπο τους ενένηντα μοίρες για να αντιμετωπίσουν τους Πρώσους. Ο στρατάρχης Franz Leopold von Nádasdy, που διοικούσε την αριστερή πλευρά, ζήτησε ενισχύσεις από τον Κάρολο. Αυτός αγνόησε το αίτημα του, διότι πίστευε ακόμα ότι, η κύρια επίθεση των Πρώσων εκδηλωνόταν στα βόρεια.
Η επίθεση των Πρώσων ήταν ορμητική και διέλυσε την πρώτη γραμμή των Αυστριακών. Οι Πρώσοι στρατιώτες και γρεναδιέροι του στρατάρχη Moritz of Anhalt-Dessau κινήθηκαν προς το Leuthen, που ήταν το κέντρο βάρους της αυστριακής παράταξης. Μια αντεπίθεση του αυστριακού ιππικού αναχαιτίστηκε άμεσα από τους Πρώσους. Ο πρίγκιπας Κάρολος και ο κόμης φον Ντάουν συνειδητοποίησαν πλέον ότι είχαν εξαπατηθεί από τον Φρειδερίκο και άμεσα έστειλαν ενισχύσεις προς την αριστερή πλευρά της παράταξης τους. Αλλά ήταν ήδη πολύ αργά. Τα πρωσικά πυροβόλα έθεσαν τους Αυστριακούς σε διασταυρώμενα πυρά και τους προξένησαν μεγάλες απώλειες. Οι Πρώσοι γραναδιέροι έφτασαν στο Leuthen σε σαράντα λεπτά από την έναρξη της επίθεσης και ώθησαν τους Αυστριακούς μέσα στο χωριό, οπού έγιναν σκληρές μάχες σώμα με σώμα.
Το Leuthen δεν ήταν μεγάλο χωριό και οι απώλειες των δυο πλευρών ήταν τεράστιες. Ένα αυστριακό τάγμα των 1.000 αντρών είχε απομείνει στο τέλος της μάχης με 200 άντρες. Οι Αυστριακοί αντιστάθηκαν σθεναρά, αλλά το καταιγιστικό πυρ των πρωσικών πυροβόλων από τους γύρω λόφους και η εμφάνιση του ιππικού του von Zieten έφεραν τη πλήρη διάλυση και την υποχώρηση τους προς το Μπρεσλάου.
Οι απώλειες
Από ένα στρατό 66.000 αντρών, οι Αυστριακοί έχασαν 22.000 άντρες, από τους οποίους 3.000 ήταν νεκροί, 7.000 τραυματίες και 12.000 αιχμάλωτοι. Οι Αυστριακοί έχασαν ολόκληρα συντάγματα και το 5% των αξιωματικών τους. Επίσης 51 λάβαρα και 116 κανόνια πέρασαν στα χέρια των Πρώσων. Οι Πρώσοι έχασαν 6.344 άντρες, από τους οποίους οι 1.141 ήταν νεκροί, 5.118 τραυματίες και 85 αιχμάλωτοι. Δηλαδή το 1/5 του στρατού τους.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
Μετά την καταδίωξη των Αυστριακών, ο Φρειδερίκος εισήλθε στο μικρό κάστρο της Λίσσα, όπου ξεκουράστηκε για μια ημέρα. Στις 7 Δεκεμβρίου διέταξε τον αντιστράτηγο Zieten να καταδιώξει με τη μισή δύναμη ιππικού τους Αυστριακούς που κινούνταν προς το Königgrätz (σημερινό Χράντεκ Κράλοβε στην Τσεχία). Με το υπόλοιπο του στρατού κινήθηκε προς το Μπρεσλάου. Ο Αυστριακός διοικητής της πόλης διέθετε μια δύναμη 17.000 αντρών και ήταν αποφασισμένος να υπερασπιστεί σκληρά την πόλη. Η απώλεια του Μπρεσλάου θα σήμαινε αυτομάτως την απώλεια της Σιλεσίας και την μείωση του κύρους της Αυστρίας ως μεγάλης δύναμης στην Ευρώπη. Ο Φρειδερίκος πολιόρκησε την πόλη, η οποία παραδόθηκε στις 20 Δεκεμβρίου 1757.
Η μάχη του Leuthen αποτέλεσε μεγάλο πλήγμα στο ηθικό των Αυστριακών. Ο πρίγκιπας Κάρολος δεν μπορούσε να πιστέψει πως έχασε από έναν στρατό που είχε τη μισή δύναμη από το δικό του. Η Μαρία Θηρεσία τον αντικατέστησε με τον φον Ντάουν στη διοίκηση του στρατού. Οι Αυστριακοί έμαθαν πολλά από αυτή την ήττα, όπως π.χ. να αποφεύγουν τη μάχη με τους Πρώσους σε ανοικτό πεδίο. Η νίκη των Πρώσων έδωσε στον Φρειδερίκο μια θέση ανάμεσα στους μεγάλους στρατιωτικούς ηγέτες της Ευρώπης.
Ο Κάρολος είδε αυτό που ήθελε να δει σχετικά με την κύρια επίθεση, αντί να στείλει το ελαφρύ ιππικό του να ανιχνεύσει τις κινήσεις των Πρώσων. Ο Φρειδερίκος σχολίασε αργότερα, ότι μια περίπολος μπορούσε να φανερώσει το σχέδιο του. Το ιππικό, που άφησε να φαίνεται απέναντι από το βόρειο άκρο της αυστριακής παράταξης, ήταν ένας αντιπερισπασμός για να κρύψει τον έλιγμο του. Η παράλειψη εκ μέρους του von Nádasdy να τοποθετήσει πασσάλους και φυλάκια νότια του Leuthen ήταν αδικαιολόγητη για έναν έμπειρο αξιωματικό. Θα μπορούσε να προβλέψει την επίθεση του Φρειδερίκου σε εκείνο το απροστάτευτο σημείο για τον απλούστατο λόγο, ότι έτσι συνήθιζε να ενεργεί. Τέλος, η διαταγή του Καρόλου προς το ιππικό του να τρέξει προς ενίσχυση των γραμμών του γύρω από το Leuthen και στην αριστερή πτέρυγα στο νότο ήταν άνευ σημασίας.
Η μάχη αποτέλεσε τη μεγαλύτερη τακτική νίκη στη στρατιωτική καριέρα του Μεγάλου Φρειδερίκου και έδειξε την ανωτερότητα του πρωσικού πεζικού. Τερμάτισε τις προσπάθειες της Αυστρίας να ανακτήσει τη Σιλεσία και έγινε το μοντέλο της χρήσης της γραμμικής τακτικής του 18ου αιώνα. Τα παθήματα στις μάχες της Πράγας και του Κολίν, όπου το πρωσικό πεζικό ξέμεινε από πυρομαχικά και έχασε την πρωτοβουλία των κινήσεων, έγιναν μαθήματα για τον Φρειδερίκο. Στη μάχη του Leuthen οι άμαξες με τα πυρομαχικά ακολουθούσαν το επιτιθέμενο πεζικό, με αποτέλεσμα τον άμεσο ανεφοδιασμό του και τη συνέχιση της μάχης. Το πρωσικό ιππικό κάλυψε με επιτυχία τα δυο άκρα της παράταξης και αυτό φάνηκε τη στιγμή της αντεπίθεσης του von Nádasdy κατά των γρεναδιέρων στην εκκλησία του χωριού. Με την εκτέλεση σποραδικών επιθέσεων απέτρεψε την αναδιοργάνωση των Αυστριακών και μετέτρεψε την ήττα τους σε άτακτη φυγή. Το ιππήλατο πυροβολικό του Φρειδερίκου μπορούσε να αναπτυχθεί οπουδήποτε στο πεδίο της μάχης και κάλυψε με τις βολές του το πεζικό. Ο ήχος από τα βαρέα πυροβόλα ανύψωνε το ηθικό των Πρώσων και μείωνε αυτό των Αυστριακών.
Η νίκη στο Leuthen άλλαξε τη στάση των αντιπάλων του Φρειδερίκου. Πριν τη μάχη αναφέρονταν σε αυτόν με κολακευτικό ή υποτιμητικό τρόπο, αλλά μετά από αυτή ήταν ο Βασιλιάς της Πρωσίας. Με τις νίκες στο Leuthen και στο Ρόσμπαχ ο Φρειδερίκος κέρδισε το σεβασμό των αντιπάλων του και απέτρεψε την πιθανή κατάκτηση της Πρωσίας από την Αυστρία. Μισό αιώνα αργότερα ο Ναπολέων ονόμασε τη μάχη του Leuthen "ένα αριστούργημα κινήσεων, ελιγμών και αποτελέσματος."
Το μνημείο της νίκης
Το 1854 ο βασιλιάς της Πρωσίας Φρειδερίκος-Γουλιέλμος IV διέταξε την ανέγερση ενός μνημείου για τη νίκη των Πρώσων στο Leuthen. Ήταν μια στήλη ύψους 20 μέτρων που στην κορυφή της είχε ένα επιχρυσωμένο άγαλμα της θεάς Νίκης. Σχεδιαστής του μνημείου ήταν ο αρχιτέκτονας Friedrich August Stüler και κατασκευαστής ο Heinrich Menzel. Το μνημείο διαλύθηκε το 1945 και σήμερα υπάρχει μόνο το βάθρο του, που αναστηλώθηκε το 2011.